Ücretsiz Deneme Sürümünü Başlat!
TYT Biyoloji'nin ilk ve en temel konusu olan Canlıların Ortak Özellikleri, diğer tüm biyoloji konularını anlamak için başlangıç noktasıdır. ÇokNet'in bu rehberinde, canlıların ortak özellikleri konusunun tüm detaylarını, püf noktalarını ve TYT'de sık yapılan hataları detaylandıracağız.
Canlıların Ortak Özellikleri konusu TYT Biyoloji testinin "Yaşam Bilimi Biyoloji" ünitesinin temelini oluşturur ve her sene istisnasız olarak doğrudan en az 1 soru sorulur. Bu konu ayrıca genellikle biyoloji bölümünün ilk sorusu olur.
| Yıl | Soru Sayısı |
|---|---|
| 2024 | 1 |
| 2023 | 1 |
| 2022 | 1 |
| 2021 | 1 |
Stratejik Önem: Bu konudan gelen soru genellikle temel bilgiyi ölçtüğü için "garanti net" olarak görülür.
Dünya üzerindeki tüm canlı olarak kabul edilen varlıkların sahip olduğu temel özellikler şunlardır:
Tüm canlılar hücre veya hücrelerden oluşur. Yapılarına göre ikiye ayrılırlar:
Prokaryot Hücre: Çekirdeği ve zarlı organelleri olmayan basit yapılı hücredir. (Örnek: Bakteriler, Arkeler)
Ökaryot Hücre: Çekirdeği ve zarlı organelleri bulunan gelişmiş yapılı hücredir. (Örnek: Protistler, Mantarlar, Bitkiler, Hayvanlar)
Canlılar yaşamsal faaliyetleri için gerekli olan enerjiyi üretmek ve yapılarına katacakları molekülleri sağlamak için beslenmek zorundadır.
Ototrof (Üretici): Kendi besinini kendi üreten canlılardır. (Örnek: Bitkiler, siyanobakteriler)
Heterotrof (Tüketici): Besinini dışarıdan hazır alan canlılardır. (Örnek: Hayvanlar, mantarlar)
Besin monomerlerinin parçalanarak enerji (ATP) üretilmesi olayıdır. Tüm canlılar 7/24 solunum yapar.
Oksijenli Solunum: Oksijen kullanılarak en yüksek verimde ATP üretilir.
Oksijensiz Solunum: Oksijen yerine başka inorganik moleküller kullanılır.
Fermantasyon: Oksijen kullanılmadan, sınırlı miktarda ATP üretilir.
Canlı vücudunda gerçekleşen yapım (anabolizma) ve yıkım (katabolizma) reaksiyonlarının tamamıdır.
Anabolizma (Yapım): Basit moleküllerden karmaşık moleküllerin sentezlenmesidir. (Örnek: Protein sentezi, fotosentez)
Katabolizma (Yıkım): Karmaşık moleküllerin basit moleküllere parçalanmasıdır. (Örnek: Solunum, sindirim)
Canlının değişen çevre şartlarına rağmen iç ortamını (vücut sıcaklığı, pH, su miktarı vb.) kararlı ve dengede tutma çabasıdır.
Örnek: Soğuk havada titreme, sıcak havada terleme.
Metabolizma sonucu oluşan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasıdır.
Örnek: İnsanlarda idrar ve terleme, bitkilerde yaprak dökümü ve damlama (gutasyon).
Tüm canlılar hareket eder. Bu hareket yer değiştirme (aktif) şeklinde olabileceği gibi, durum değiştirme (pasif) şeklinde de olabilir.
Aktif Hareket: Hayvanların yürümesi, koşması, uçması.
Pasif Hareket: Bitkilerin güneşe yönelmesi (fototropizma).
Canlılar iç ve dış ortamdan gelen uyarılara (ışık, ses, sıcaklık, kimyasallar) karşı tepki gösterirler.
Örnek: Öglenanın ışığa doğru hareket etmesi, küstüm otunun dokununca yapraklarını kapatması.
Bir canlının yaşadığı çevrede hayatta kalma ve üreme şansını artıran kalıtsal özelliklerdir.
Örnek: Kaktüslerin iğne yapraklı olması, kutup ayılarının beyaz posta sahip olması.
Tüm canlılar belirli bir organizasyon düzeyine sahiptir. Tek hücrelilerde organeller arası, çok hücrelilerde ise hücre-doku-organ-sistem-organizma şeklinde bir iş birliği vardır.
Canlıların nesillerini devam ettirmek için kendilerine benzer yeni bireyler oluşturmasıdır.
Eşeysiz Üreme: Tek bir atadan, genetik çeşitlilik olmadan yeni bireyler oluşur.
Eşeyli Üreme: İki atadan gelen gametlerin birleşmesiyle genetik çeşitlilik sağlanır.
Tek hücrelilerde sitoplazma artışıyla (hacimsel artış), çok hücrelilerde ise hücre bölünmesi ve hücrelerin farklılaşmasıyla gerçekleşir.
Üreme, neslin devamı için zorunludur ama canlının bireysel yaşamı için zorunlu değildir. Bir canlı üremeden de hayatını sürdürebilir. Sorularda "Aşağıdakilerden hangisi bir canlının yaşamını sürdürmesi için zorunludur?" denirse, şıklarda üremeyi elemelisiniz.
Solunum, ATP üretmek için yapılan hücresel bir faaliyettir ve tüm canlılarda ortaktır. Nefes alıp verme (gaz alışverişi) ise sadece bazı canlı gruplarında (örneğin akciğerli hayvanlar) görülen bir mekanizmadır. Her canlı solunum yapar ama her canlı nefes alıp vermez.
Virüsler, canlılar ve cansızlar arasında bir geçiş formu kabul edilir. Hücresel yapıları, metabolizmaları, aktif hareketleri yoktur. Sadece bir konak hücre içinde üreyebilirler. Bu nedenle canlıların ortak özellikleri listesine dahil edilmezler ve canlı olarak sınıflandırılmazlar. Bu bilgi, yorum sorularında karşınıza çıkabilir.
Boşaltım, hücrelerde oluşan metabolik atıkların (amonyak, üre, ürik asit) atılmasıdır. Dışkılama ise sindirilemeyen besinlerin vücuttan atılmasıdır ve bir boşaltım olayı değil, sindirim sistemi faaliyetidir. Bu iki kavramı karıştırmayın.
Son Tavsiye: Bu 12 ortak özelliği ve özellikle karıştırılan noktaları iyi anladığınızda, TYT Biyoloji'nin ilk netini garantilemiş olursunuz. Bol tekrar ve soru çözümü ile bu konuyu pekiştirebilirsiniz. Başarılar!
Kaç soru çözersen kaç puan alacağını hesapladın, şimdi ÇokNet ile 15 gün ücretsiz çalış! Kişisel plan, denemeler ve seviye testleriyle hedef puanına yaklaş...
