Ücretsiz Deneme Sürümünü Başlat!
🅰️
Alyuvarların yüzeyinde bulunan ve kan grubunu belirleyen protein yapısındaki moleküllerdir.
🛡️
Kan plazmasında bulunan ve yabancı antijenlere karşı savunma yapan proteinlerdir.
🩸
Alyuvarlarda Rh antijeninin bulunup bulunmamasına göre kanın Rh(+) veya Rh(-) olarak belirlenmesidir.
🤰
Rh(-) bir annenin, Rh(+) bir bebek taşıması durumunda ortaya çıkan ve anne kanında antikor üretimine neden olan durumdur.
Kan uyuşmazlığı, Rh(-) kana sahip bir annenin Rh(+) bebeği olduğunda annenin bağışıklık sisteminin bebeğin alyuvarlarına karşı antikor (Anti-Rh) üretmesi sonucu ortaya çıkan durumdur. Kısacası TYT Biyoloji için bilinmesi gereken formül şudur: Rh(-) Anne + Rh(+) Bebek → Kan Uyuşmazlığı.
İlk bebek kan uyuşmazlığından genelde etkilenmez çünkü annenin bağışıklık sistemi henüz antikor üretmeye yeni başlamıştır. Ancak sonraki Rh(+) gebeliklerde, annenin önceden oluşmuş anti-Rh antikorları plasentadan geçerek bebeğin alyuvarlarını parçalar. Bu durum bebekte ağır kansızlık (anemi), sarılık ve ödem gibi ciddi sorunlara yol açabilir.
| Anne – Baba Durumu | Sonuç |
|---|---|
| Rh(-) anne + Rh(-) baba | Uyuşmazlık yok |
| Rh(-) anne + Rh(+) baba → bebek Rh(-) | Uyuşmazlık yok |
| Rh(-) anne + Rh(+) baba → bebek Rh(+) | Uyuşmazlık var, risk oluşur |
| Rh(+) anne + Rh(-/+) baba | Uyuşmazlık yok |
| Kan Grubu | Alyuvardaki Antijen (Aglütinojen) | Plazmadaki Antikor (Aglütinin) |
|---|---|---|
| A | A Antijeni | Anti B |
| B | B Antijeni | Anti A |
| AB | A ve B Antijeni | – |
| 0 | – | Anti A ve Anti B |
| M | M Antijeni | – |
| N | N Antijeni | – |
| MN | M ve N Antijeni | – |
| R (Rh +) | Rh Antijeni | – |
| rr (Rh –) | – | Anti Rh (Anti D) (Sonradan üretilir) |
Kan gruplarımız üç farklı allel gen tarafından belirlenir: Iᴬ (A'yı belirler), Iᴮ (B'yi belirler) ve i (0'ı belirler). A ve B baskın, 0 (i) ise çekiniktir. Genotipimiz bu allellerin kombinasyonudur.
Rutin kan grubu testleri sadece fenotipi (dış görünüşü, yani A, B, AB, 0) gösterir. Bir kişinin A kan grubuna sahip olduğunu biliriz ama genotipinin AA mı yoksa A0 (A taşıyıcısı) mı olduğunu doğrudan anlayamayız.
Genotipi anlamak için aile ağacına bakılır. Örneğin, A grubu bir anne ile 0 grubu (ii) bir babanın, 0 grubu (ii) bir çocuğu doğmuşsa, çocuk 'i' allellerinden birini anneden, diğerini babadan almıştır. Bu durumda annenin genotipi kesinlikle A0 (Iᴬi) olmak zorundadır.
A kan grubuna sahip bir birey AA veya A0 (IᴬIᴬ veya Iᴬi) olabilir. Aynı şekilde B kan grubuna sahip bir birey BB veya B0 (IᴮIᴮ veya Iᴮi) olabilir.
0 grubu her zaman çekinik olduğu için genotipi kesinlikle 00 (ii)'dir. AB grubu ise eş baskınlık gösterdiği için genotipi her zaman AB (IᴬIᴮ)'dir.
Sınavda bu konu genellikle "Verilen ebeveynlerin hangi kan grubuna sahip çocuğu olabilir/olamaz?" veya "Çocuğun kan grubuna bakarak ebeveynin olası genotipi nedir?" gibi soyağacı ve olasılık sorularıyla ölçülür.
Kan grupları kalıtımı, alel genler arasındaki baskınlık, çekiniklik ve eş baskınlık ilişkilerini anlamak için mükemmel bir örnektir. Özellikle kan uyuşmazlığı ve genotip çıkarım senaryolarına hakim olmak, TYT'de çıkacak soruyu kolayca çözmenizi sağlayacaktır.
