ÇokNet Akademik
2025
🌦️
En önemli faktördür. Sıcaklık ve yağış, kayaçların çözülme türünü ve hızını belirleyerek toprağın karakterini şekillendirir.
🪨
Toprağın mineral yapısını, rengini ve dokusunu (kumlu, killi vb.) belirleyen temel ham maddedir.
🌱
Bitkiler, hayvanlar ve mikroorganizmalar toprağa organik madde (humus) katarak verimini ve yapısını iyileştirir.
🏞️
Arazinin eğimi, yükseltisi ve bakısı; toprak katmanının kalınlığını ve suyun hareketini doğrudan etkiler.
En üstte yer alan, bitki ve hayvan kalıntılarının henüz tam ayrışmadığı organik katmandır. Orman topraklarında belirgindir.
Humusun mineral toprakla karıştığı koyu renkli katmandır. Canlı faaliyetinin en yoğun olduğu, tarım için en önemli bölümdür.
A katmanından yıkanan kil, demir ve kireç gibi maddelerin biriktiği katmandır. Genellikle daha sıkı ve açık renklidir.
Ana kayanın fiziksel ve kimyasal olarak parçalandığı ancak henüz tam toprağa dönüşmediği katmandır.
En altta bulunan, henüz ayrışmaya uğramamış sert ve sağlam ana kayadır.
Zonal Topraklar
Oluşumunda iklim ve bitki örtüsünün etkili olduğu, olgun ve horizonları belirgin yerli topraklardır. (Örn: Laterit, Çernozyom, Terra Rossa)
İntrazonal Topraklar
Oluşumunda iklimden çok ana kaya ve yer şekillerinin etkili olduğu yerel topraklardır. (Örn: Vertisol, Rendzina)
Azonal Topraklar
Dış kuvvetler tarafından taşınan malzemelerle oluşan, horizonları gelişmemiş genç ve genellikle çok verimli topraklardır. (Örn: Alüvyal, Lös)
Ekvatoral iklimin aşırı sıcak ve yağışlı koşullarında oluşan, demir oksitlerce zengin, kırmızı renkli, humus bakımından fakir ve verimsiz topraklardır.
Akdeniz ikliminde, kireç taşı (kalker) üzerinde oluşan, demir oksitlenmesiyle kırmızı renk alan, genellikle sığ ve orta verimli topraklardır.
Ilıman okyanusal iklimde, geniş yapraklı ormanların altında gelişen, humus bakımından çok zengin ve tarıma son derece elverişli topraklardır.
Soğuk ve nemli iklimde, iğne yapraklı ormanların altında oluşan, aşırı yıkanma nedeniyle kül rengini alan, asitli ve verimsiz topraklardır.
Orta kuşağın yarı nemli karasal iklimlerinde, çayır bitki örtüsü altında oluşan, humusça dünyanın en zengin ve en verimli yerli toprağıdır. Rengi siyahtır.
Yarı kurak karasal iklimlerde, bozkır bitki örtüsü altında oluşan, yıkanmanın az olması nedeniyle kireç birikimi görülen, tahıl tarımına uygun topraklardır.
Killi ve kireçli arazilerde oluşan, kurak dönemde çatlayan, yağışlı dönemde şişen "dönen topraklardır". Trakya'da "kara kepir" olarak bilinir.
Kurak bölgelerdeki kapalı havzalarda suyun buharlaşmasıyla oluşan, yüzeyi tuz ve karbonatla kaplı, verimsiz topraklardır. Tuz Gölü çevresinde görülür.
Akarsuların taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşan, horizonsuz, mineralce zengin ve çok verimli topraklardır. Delta ovaları en tipik örneğidir.
Rüzgarların taşıdığı ince tozların birikmesiyle oluşan, genellikle verimli, mineralce zengin ve kolay işlenebilen taşınmış topraklardır.
| Toprak Tipi | İklim | Bitki Örtüsü | Renk | Humus Durumu | Verimlilik |
|---|---|---|---|---|---|
| Laterit | Ekvatoral | Gür Yağmur Ormanları | Kırmızı | Çok Fakir | Düşük |
| Terra Rossa | Akdeniz | Maki, Kızılçam | Kırmızı | Fakir | Orta (Kireçli) |
| Kahverengi Orman | Ilıman Okyanusal | Geniş Yapraklı Orman | Kahverengi | Zengin | Yüksek |
| Podzol | Soğuk-Nemli Karasal | İğne Yapraklı Orman | Kül Grisi | Fakir (Asitli) | Düşük |
| Tundra | Tundra | Tundra (Yosun, Liken) | Koyu | Fakir | Tarıma Elverişsiz |
| Çernozyom | Sert Karasal (Yaz Yağışlı) | Uzun Boylu Çayırlar | Siyah | Çok Zengin | Çok Yüksek |
| Bozkır Toprakları | Yarı Kurak Karasal | Bozkır (Step) | Kahverengi/Kestane | Fakir | Orta (Tahıl Tarımı) |
| Çöl Toprağı | Çöl | Çok Cılız (Kaktüs) | Açık Renk | Çok Fakir | Verimsiz (Tuzlu) |
| Toprak Grubu | Toprak Tipi | Görüldüğü Başlıca Yerler | Belirgin Özellikleri | Yaygın Tarımsal Kullanım |
|---|---|---|---|---|
| Zonal | Terra Rossa | Akdeniz ve Ege kıyıları, G. Marmara | Kırmızı renkli, kireçli | Turunçgil, zeytin, bağcılık |
| Zonal | Kahverengi Orman | Karadeniz kıyıları, Yıldız Dağları | Humusça zengin, verimli | Fındık, çay, mısır, ormancılık |
| Zonal | Çernozyom | Erzurum-Kars Platosu | Çok verimli, humusça zengin, siyah | Tarımdan çok büyükbaş hayvancılık |
| Zonal | Bozkır Toprakları | İç Anadolu, G.D. Anadolu | Kireçli, humusça fakir | Tahıl (buğday, arpa), baklagiller |
| İntrazonal | Vertisol | Trakya (Ergene), Muş Ovası | Killi, çatlayan, "dönen toprak" | Ayçiçeği, buğday |
| Azonal | Alüvyal | Delta ovaları, vadi tabanları | Mineralce zengin, verimli, horizonsuz | Endüstri bitkileri, sebze, meyve |
Humus bakımından dünyanın en zengin toprağı olarak kabul edilen ve Türkiye'de sadece Erzurum-Kars Platosu'nda görülen zonal toprak tipi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Terra Rossa B) Podzol C) Çernozyom D) Laterit E) Bozkır Toprağı
Akarsuların taşıdığı malzemeleri biriktirmesiyle oluşan ve belirgin bir horizon yapısı göstermemesine rağmen mineralce zengin olduğu için Türkiye'nin en önemli tarım alanlarını oluşturan toprak tipi hangisidir?
A) Vertisol B) Litosol C) Rendzina D) Alüvyal E) Kolüvyal
Aşağıdaki iklim tiplerinden hangisinde kimyasal çözülmenin en şiddetli, buna bağlı olarak toprak oluşumunun en hızlı olması beklenir?
A) Tundra B) Ekvatoral C) Karasal D) Çöl E) Akdeniz
Bir toprak profilinin B horizonunda bol miktarda kireç biriktiği gözlemleniyorsa, bu durum o bölgenin iklim koşulları hakkında aşağıdaki yorumlardan hangisini en güçlü şekilde destekler?
A) Yıllık yağış miktarı buharlaşmadan fazladır. B) Yıllık yağış rejimi düzenlidir. C) Yıllık yağış miktarı buharlaşmadan azdır. D) Donlu gün sayısı fazladır. E) Ortalama sıcaklıklar düşüktür.
Türkiye'de Laterit ve Tundra topraklarının görülmemesinin temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Ortalama yükseltisinin fazla olması B) Üç tarafının denizlerle çevrili olması C) Matematik konumu D) Jeolojik olarak genç bir ülke olması E) Bitki örtüsünün çeşitlilik göstermesi
1. Soru: Doğru Cevap C) Çernozyom.
Çernozyomlar, sert karasal iklimin yaz yağışları altında gelişen uzun boylu çayırların hızla toprağa karışması ve düşük sıcaklıklar nedeniyle yavaş ayrışması sonucu humus bakımından olağanüstü zenginleşir. Bu nedenle "kara topraklar" olarak bilinirler ve dünyanın en verimli yerli toprağıdır. Türkiye'de bu iklim koşulları sadece Erzurum-Kars Platosu'nda mevcuttur.
2. Soru: Doğru Cevap D) Alüvyal.
Alüvyal topraklar, akarsuların taşıdığı malzemelerden oluştuğu için azonal (taşınmış) topraklardır. Sürekli yeni malzeme eklendiği için toprak katmanları (horizonları) gelişmemiştir. Ancak bu taşınan malzeme farklı kayaçlardan geldiği için mineralce çok zengindir. Bu nedenle delta ovaları gibi birikim alanları en verimli tarım sahalarıdır.
3. Soru: Doğru Cevap B) Ekvatoral.
Kimyasal çözülme, kayaçların su ile temas ederek erimesi veya yapısının değişmesidir. Bu sürecin hızlı olması için hem sıcaklığın hem de nemin (yağışın) yıl boyunca yüksek olması gerekir. Bu koşulları en iyi sağlayan iklim Ekvatoral iklimdir.
4. Soru: Doğru Cevap C) Yıllık yağış miktarı buharlaşmadan azdır.
B horizonu birikme katmanıdır. Kirecin bu katmanda birikmesi, toprağın üst katmanından yeterince yıkanamadığını gösterir. Yıkanmanın yetersiz olması ise yağışın az, buharlaşmanın ise şiddetli olduğu kurak ve yarı kurak iklimlerin (örneğin bozkır ve çöl iklimleri) bir özelliğidir.
5. Soru: Doğru Cevap C) Matematik konumu.
Toprak tipleri, büyük ölçüde iklim kuşaklarına bağlıdır. Laterit topraklar sıcak ve nemli tropikal kuşağın, Tundra toprakları ise soğuk kutup kuşağının toprağıdır. Türkiye, matematik konumu (enlem dereceleri) itibarıyla Orta Kuşak'ta yer aldığı için bu ekstrem iklim kuşaklarına ait toprak tipleri ülkemizde görülmez.
