Ücretsiz Deneme Sürümünü Başlat!
📏
Başka bir niceliğe ihtiyaç duymadan, tek başına ve doğrudan ölçülebilen 7 temel fiziksel niceliktir. Hepsi skalerdir.
➗
Temel büyüklüklerin matematiksel işlemlerle (çarpma, bölme vb.) bir araya getirilmesiyle elde edilen niceliklerdir. Skaler veya vektörel olabilirler.
Temel büyüklükler, başka herhangi bir fiziksel niceliğe ihtiyaç duymadan tek başına ölçülebilen en temel fiziksel niceliklerdir. Yani doğrudan ölçülebilen; başka büyüklüklere ihtiyaç duymadan ifade edilebilen ve SI sisteminde 7 tane tanımlı olan fiziksel niceliklere temel büyüklükler denir.
Uluslararası Birimler Sistemi (SI)'ne göre 7 adet temel büyüklük tanımlanmıştır: kütle, uzunluk, zaman, sıcaklık, elektrik akım şiddeti, ışık şiddeti ve madde miktarı. Her bir temel büyüklük kendi özel birimiyle ifade edilir ve doğrudan doğruya ölçülebilir. Örneğin uzunluk metreyle, zaman saniye ile doğrudan ölçülür. Temel büyüklüklerin tümü skaler (yönsüz) niceliklerdir (örneğin kütle veya sıcaklık ölçerken yön belirtmeye gerek yoktur).
| Büyüklük | Büyüklük Sembolü | SI Birimi | Birim Sembolü |
|---|---|---|---|
| Kütle | m | kilogram | kg |
| Uzunluk | l | metre | m |
| Zaman | t | saniye | s |
| Sıcaklık | T | kelvin | K |
| Akım şiddeti | i | amper | A |
| Işık şiddeti | I | candela | cd |
| Madde miktarı | n | mol | mol |
Temel büyüklükler, doğrudan ölçülebildikleri ve ifade edilirken başka bir büyüklüğe ihtiyaç duyulmadığı için "temel" kabul edilir. Her birinin kendine özgü ölçüm aleti bulunur (örneğin kütle için terazi, uzunluk için metre, zaman için kronometre vb.). Yani temel büyüklükler, diğer bütün fiziksel niceliklerin temelini oluşturur.
Temel büyüklüklerin birbirleriyle matematiksel olarak çarpılması, bölünmesi veya oranlanmasıyla elde edilen fiziksel niceliklere türetilmiş büyüklükler denir. Türetilmiş büyüklükler doğrudan ölçülemezler; hesaplama veya dolaylı yöntemlerle bulunurlar. Sayıları sınırsızdır ve hem skaler hem de vektörel olabilirler.
Hız = Uzunluk / Zaman
Kuvvet = Kütle × İvme
Basınç = Kuvvet / Alan
| Büyüklük | Sembolü | SI Birimi | Birim Sembolü |
|---|---|---|---|
| Kuvvet (Force) | F | newton (kg·m/s²) | N |
| Hız (Speed) | v | metre/saniye | m/s |
| Enerji (Energy) | E | joule (N·m) | J |
| Alan (Area) | A | metrekare | m² |
| Hacim (Volume) | V | metreküp | m³ |
| Özkütle (Yoğunluk) | d | kilogram/metreküp | kg/m³ |
Tablodaki tüm büyüklükler, birden fazla temel büyüklüğün birleşimiyle tanımlandığı için türetilmiştir. Örneğin, Kuvvet kg × m/s² olarak, Özkütle ise kg / m³ olarak tanımlanır. Dikkat edilirse, temel büyüklüklerden kütle (kg), uzunluk (m) ve zaman (s) birimleri kullanılarak yukarıdaki birçok türetilmiş birim ifade edilebilmektedir. Türetilmiş birimler SI birim sisteminde bu şekilde temel birimlerin kombinasyonuyla gösterilir.
| Kriter | Temel Büyüklükler | Türetilmiş Büyüklükler |
|---|---|---|
| Tanım | Doğrudan ölçülebilen, bağımsız nicelikler | Temel büyüklüklerin birleşiminden elde edilir |
| Sayı | 7 tane (SI sisteminde) | Sınırsız (çok sayıda türetilebilir) |
| Ölçüm | Ölçüm aletiyle doğrudan yapılır | Hesaplama veya dolaylı ölçüm gerekir |
| Örnekler | Kütle, uzunluk, zaman, sıcaklık, akım vb. | Kuvvet, hız, enerji, basınç, ivme vb. |
| Skaler/Vektörel Olma Durumu | Hepsi skaler | Skaler veya vektörel olabilir |
